آشنایی با دریاچه خزر و نحوه تشکیل آن، دریای خزر بزرگترین بدنه آبی محصور بر روی سطح کره زمین است. فقدان هرگونه ارتباط طبیعی با اقیانوس‌ها از خزر یک اکوسیستم کاملاً منحصربفرد و در عین حال بشدت آسیب‌پذیر در برابر فشارهای خارجی مانند تغییرات اقلیمی یا فعالیت‌های انسانی ساخته است. دریاچه خزر در اصل یک حوضه آبخیز بسته (Endorheic basin) است که قدمت آن از نظر زمین‌شناسی به دوره پلیوسن یعنی چیزی در حدود ۵ میلیون سال قبل برمی‌گردد. مطالعات ژئومورفولوژی و هیدرولوژیکی بر روی این دریاچه بعنوان بزرگترین دریاچه جهان نشان داد که سطح آب خزر به طور متناوب بالا و پایین می‌رود. سطح آب خزر در یک قرن (حدفاصل سال‌های ۱۸۸۰ و ۱۹۷۷م.)، حدود ۵ متر افت کرده هرچند که در دوره‌های زمانی کوتاه، مقادیر ناچیزی افزایش هم مشاهده و ثبت شده است. به طور مشخص پس از جنگ جهانی دوم مواردی مانند ساخت بندرگاه‌های متعدد، جاده‌ها و راه‌آهن، خانه‌سازی و ساخت مراکز متعدد تفرجگاهی منجر به تغییرات آشکار و در عین حال تاثیرات متعدد ناشی از فعالیت‌های انسانی بر یک اکوسیستم بسته شد که این تاثیرات تا به امروز نیز ادامه دارد.
خزر چگونه تشکیل شد؟
نمک بخش بزرگی از ساختار دریاها را تشکیل می‌دهد. میزان شوری خزر، حدود یک‌سوم دریاهای آزاد است. دریاچه خزر بزرگترین دریاچه آب شیرین نیست بلکه این مقام از نظر حجمی به دریاچه بایکال و از نظر مساحت به دریاچه سوپریور (یکی از دریاچه‌های بزرگ آمریکای شمالی) اختصاص دارد. خزر بزرگترین بدنه آبی محصور است که زمانی به همراه دریای سیاه و دریای آزوف (که به طور کامل در خشکی محصور نیستند) در غرب و دریای آرال در شرق، دریای باستانی و بزرگ موسوم به پاراتتیس (Paratethys Sea) را تشکیل می‌دادند.
خزر در حدود ۶۵ میلیون سال قبل به اقیانوس‌های آتلانتیک و ایندوپاسیفیک ارتباط داشت. اما قریب ۵ میلیون سال قبل به دلیل جابجایی‌های پوسته زمین، نخست دریاچه خزر به شکل بزرگترین دریاچه محصور در خشکی و سپس دریاهای دیگر اطراف آن شکل گرفتند. این تغییر عمده سبب گردید که آب خزر، شیرین‌تر شود اما باز هم در آن زمان اندک ارتباطی میان خزر و اقیانوس وجود داشت. ارتباط خزر با آب‌های آزاد سبب شد که محیط‌زیست دریایی مجدد در آن احیاء شود و درست به همین دلیل هم هست که بعضی از آبزیان خزر مانند گونه در معرض خطر موسوم به فوک خزری در این دریاچه بسیار منحصربفرد و به نوعی میراث باستانی هستند. اما به هر شکل حدود ۲ میلیون سال قبل ارتباط خزر با اقیانوس به طور کامل قطع شد و از آنجایی که یگانه منبع تامین آب خزر، آب‌های شیرین (رودخانه، بارش باران و ذوب یخچال‌ها) هستند لذا آب خزر باز هم شیرین‌تر شد.
چرا خزر با سایر دریاچه‌ها فرق دارد؟، این سوالی است که در یک مطلب با همین عنوان به آن پاسخ داده ایم. با ما همراه باشید.
